My First Memory (of Librarians) by Nikki Giovanni

Poets.org પ્રમાણે આજના સૌથી જાણીતા કવિયત્રીઓમાંના એક Nikki Giovanniની એક કવિતાનો અનુવાદ કરવાનો મારો નમ્ર પ્રયત્ન.



My First Memory (of Librarians)

by Nikki Giovanni


એ જગ્યાની મારી પહેલવહેલી યાદઃ
ઘણો મોટો રુમ, અને ચૂં ચૂં કરતી લાકડાની ફરશ પર બેસાડેલા લાકડાના ભારે ટેબલો,
મધ્ય ભાગમાં લેમ્પની સીધી હરોળ,
ઓક વુડની ભારે અને નીચી ખુરશીઓ, કાંતો મારી જ ઓછી ઊંચાઈ,
ત્યાં બેસી ને વાંચવા માટે.
મેં વાંચેલું પહેલું પુસ્તક આજે પણ ખૂબ લાંબુ હતું એમ લાગ્યા કરે છે.

દાખલ થતાની સાથે જ, ચાર પગથિયા
અને એની પર ગોઠવેલું અર્ધ ચંદ્રાકાર સર્વોપરી ટેબલ,
ડાબી બાજુએ સભ્યોના કાર્ડનું ખોખું અને
જમણી બાજુએ કપડાના તાકાની જેમ સ્ટેન્ડ પર લટકાવેલાં છાપા,
દિવાલ પર ગોઠવાયેલા 'રેક'માંથી આપણી તરફ તાક્યાં કરતા મેગેઝિનો.

મને આવકારતું મારા લાઇબ્રેરિઅનનું સ્મિત,
મારા હૄદયમાં અપેક્ષાઓનું ઘોડાપુર,
મારા ટેરવાઓની રાહ જોતું,
એક આખું બીજું વિશ્વ,
પુસ્તકોનું.

***************************************************************************

This is my first memory:
A big room with heavy wooden tables that sat on a creaky
wood floor
A line of green shades—bankers’ lights—down the center
Heavy oak chairs that were too low or maybe I was simply
too short
For me to sit in and read
So my first book was always big....

For the complete poem - look at the link,

http://www.poets.org/viewmedia.php/prmMID/19505

કવિ - અનિલ જોશી

કવિતા લખવા કાયમ ઘણા શબ્દોની જરુર નથી એવું સાબિત થાય છે અનિલ જોશીના કાવ્ય સંગ્રહ - 'ઓરાં આવો તો વાત કરીએ'માંની આ કવિતા પરથી,

તું કવિ છે તારે તો
દિવો ઠરવો ના જોઈએ એ શરતે
વાવાઝોડાની આરતી ઉતારવાની છે

જતી વેળા - જવાહર બક્ષી

જવાહર બક્ષી સાહેબની એક ગઝલ - એમના સંગ્રહ 'તારાપણાના શહેરમાં'માંથી,

જતી વેળા

બરફનો પહાડ થઈ મારા પર વહી જાજે
હું ક્યાં કહું છું કે મારામાં ઓગળી જાજે

જો મૌન થઈને તું મારા હ્રદયમાં રહી ન શકે
તો આવ હોઠ સુધી ... શબ્દ થઈ ઊડી જાજે

હું શ્વાસ શ્વાસનું સામીપ્ય ઝંખતોય નથી
હું ગૂંગળાઉં નહીં એ રીતે વહી જાજે

તૂટું તૂટું થઈ રહી છે સંબંધની ભેખડ
જવું જ હોય તો હમણાં જ નીકળી જાજે

જવું જ હોય તો રોકી શકે છે કોણ તને?
હું તો અહીં જ હઈશ, આવ તો મળી જાજે

અવઢવનું ગીત - સંદિપ ભાટિયા

હિતેન આનંદપરા જેને પોતાના senior માને છે એવા કવિ, જે 'કવિતા' નું મુખપૃષ્ઠ કાયમ design કરે છે, એવા સંદિપ ભાટિયાના કાવ્ય સંગ્રહ 'કાચ નદીને પેલે કાંઠે'માંથી એક રચના -

અવઢવનું ગીત -

કાગળના ફૂલમાંથી પ્રસરે છે કંઈ એને ફોરમ કહું કે કહું અફવા
ઘટનાના પગરવને ચીંધી દઉં ટેરવે આપું એકાદ નામ અથવા

વૃક્ષતાની કોરે કોઈ બેસીને ગણતું હો ઉનાળુ શ્વાસોના ફેરા
ભમ્મર પર હાંફતા હો સૂરજનાં ઊંટ અને પાંપણને ચાંદનીના ડેરા

તપતી રેતીને તમે આપી ગયા છો એને વેદના કહું કે કહું પગલા

હૂંફાળા હાથને હો છેટું હાથવેંતનું ને આભને હું વેંત મહીં માપું
શેરીમાં ટળવળતા કંકણની વાયકાને ઘરની દિવાલોએ સ્થાપું

ખરતા પીંછાનો નહીં ઊંચકાતો ભાર અને માંડું આકાશ લઈ ઊડવા

Some Days by Billy Collins (અનુવાદ - ગુંજન ગાંધી)

અને આજે અમેરિકાના બહુ મોટા કવિ Billy Collinsનૂં એક કાવ્ય જેનો મેં અનુવાદ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે - અહીંયા Office અને Middle Management એ બહુ અગત્યના શબ્દ છે.....


અમુક દિવસો એવા હોય છે જ્યારે હું લોકોને ટેબલ ઉપર તેમની જગ્યાએ ગોઠવું છું,
ઘૂંટણથી તેમના પગ વાળું છું,
(જો આ 'ફીચર' એ લોકોમાં હોય તો,)
અને એમને નાનક્ડી લાક્ડાની ખુરશીમાં જકડી દઉં છું.

આખી બપોર એ લોકો એકબીજાની સામે હોય છે,
બ્રાઉન 'સુટ'માં એ માણસ,
અને બ્લ્યુ 'ડ્રેસ'માં એ સ્ત્રી,
બીલકુલ હાલ્યા-ચાલ્યા વગર, સંપૂર્ણ શીસ્તબધ્ધ.

પણ બાકીના દિવસોમાં, મને પણ એ રીતે,
પાંસળીથી પકડી ઉંચકવામાં આવે છે,
અને કોઈ ઢીંગલી ઘરના ડાઈનીંગ રુમમાં ઊતારવામાં આવે છે,
મારા જેવા બીજાઓ સાથે એક મોટા ટેબલ પર બેસવા માટે.

તમને થશે આ તો અજબ-ગજબની વાત છે,
પણ તમને કેવું લાગશે,
જો તમને કોઈ દિવસ એ જ સમજ ના પડે
કે તમે એ દિવસ કેવી રીતે વીતાવવાના છો

ભગવાનની માફક માથું ઊંચુ રાખીને લોકોની વચ્ચે ફરીને,
જ્યાં તમારા ખભા આકાશના વાદળોની વચ્ચે હોય,
કે પછી ઘણા બધા વોલ-પેપરની વચ્ચે બેસી,
તમારા નાનકડા પ્લાસ્ટીકના ચહેરા વડે બસ સામેની દિશામાં તાક્યા કરીને?



Some Days
by Billy Collins


Some days I put the people in their places at the table,
bend their legs at the knees,
if they come with that feature,
and fix them into the tiny wooden chairs.

Complete Poem is here - http://www.poets.org/viewmedia.php/prmMID/19753

ભૂલી જા - મનોજ ખંડેરિયા

શ્રી ચીનુ મોદીની ષષ્ટીપૂર્તી નીમિત્તે યોજાયેલ કવિ સંમેલનમાં શ્રી મનોજ ખંડેરિયાના મુખે સાંભળેલ આ ગઝલ -

દુઃખ ભૂલી જા - દીવાલ ભૂલી જા;
થઈ જશે તું ય ન્યાલ, ભૂલી જા.

જીવ, કર મા ધમાલ, ભૂલી જા,
એનો ક્યાં છે નિકાલ, ભૂલી જા.

જો સુખી થઈ જવું હો તારે તો,
જે થતા તે સવાલ, ભૂલી જા.

મૌન રહી મિત્રતાનું ગૌરવ કર,
કોણે ચાલી'તી ચાલ, ભૂલી જા.

રાખ મા યાદ ઘા કર્યો કોણે,
તું બન્યો કોની ઢાલ, ભૂલી જા.

એ નથી પહોંચવાની એને ત્યાં,
તેં લખી'તી ટપાલ, ભૂલી જા.

તું હવા જેમ જઈ ફરી વળ ત્યાં,
ઊભી થઈ છે દીવાલ, ભૂલી જા.

રાસ તારે નીરખવો હોય ખરો,
કર બળ્યો કે મશાલ, ભૂલી જા.

ઘેર જઈ ધોઈ નાંખ પહેરણ તું,
કોણે છાંટ્યો ગુલાલ, ભૂલી જા.

બે લખી ગઝલ, મોથ શું મારી,
તારી ક્યાં છે કમાલ, ભૂલી જા.

એટલે તું કૌંસમાં........ડૉ. મુકુલ ચોક્સી

અને આજે ડૉ. મુકુલ ચોક્સીની એક "કૌંસ" ગઝલ - પણ એ પહેલા એક મુક્તકથી શરુઆત કરીએ.

કાયમ કવિઓને એક સવાલ વાર-તહેવારે અચૂક પૂ્છાય - કાવ્ય સર્જનની પ્રક્રિયા વીશે. એનો કોઈ સાચો અને સંપૂર્ણ જવાબ ના હોઈ શકે, પણ ડૉ. મુકુલ ચોક્સી બધા કવિઓ વતી જુઓ કેવો જવાબ આપે છે આ મુક્તકમાં......

બારીએ બેસવાનો જ્યારે સમય મળે છે,
આકાશ ઓગળે છે ને છત છજાં ગળે છે;
ત્યાં એક કાવ્યક્ન્યા સામેની શેરીએથી
ભાષાનાં ભીનાં વસ્ત્રો પહેરીને નીકળે છે.

********************************************
હવે "કૌંસ" ગઝલ....



શ્વાસમાંથી સંચરી ને આંખમાંથી નીતરી,
એટલે તું કૌંસમાં પારેવું અથવા જળપરી.

જે લખાવાની હજી બાકી છે એ કંકોતરી,
એટલે તું કૌંસમાં એક વેદના આગોતરી.

આમ પાછું કંઈ નહીં ને એક સ્વપ્નીલ શૂન્યતા,
એટલે તું કૌંસમાં એક અર્થહીન યાયાવરી.

થડથી આગળ જાય તો પણ થડ વગર ચલે નહીં,
એટલે તું કૌંસમાં ડાળી અને ફૂલપાંતરી.

'કટિંગ' એટલે................ભાવેશ ભટ્ટ 'મન'

ગુજરાતી કવિતાની આજનું એક મજબૂત નામ એટલે ભાવેશ ભટ્ટ 'મન'. વૃક્ષ વીશેનું એનું એક લઘુ કાવ્ય અને એની તાજી ગઝલ - એ પણ વૃક્ષની જ.

જે વૃક્ષની નીચે
ધમધોકાર ચાની કિટલી ચાલતી
એ વૃક્ષને રોજ એવો પ્રશ્ન થતો,
'કટિંગ' એટલે શું?

હવે ગઝલ -

શું બીજું વૃક્ષની ઘટનામાં છે?
ડાળ એક્કેક સકંજામાં છે.

એ ગમે તે ઘડી આવી ચડશે,
કંઈ યુગોથી કોઈ રસ્તામાં છે.

તું ન દેખાય ને હું દેખાઉં,
ક્યાં ફરક કોઈ તમાશામાં છે.

બહૂ ખીલ્યા તારી કબર પર ફૂલો,
તું હજી કોની પ્રતીક્ષામાં છે?

પંખીઓ આવી ખભા પર બેઠા,
ચાડિયો આજ અચંબામાં છે.

કાગડાની કવિતા....

શહેરમાં કદાચ એ દેખાતા ઓછા થઈ ગયા છે એટલે કવિતામાં પણ નથી દેખાતા, કાગડા વીશે આ નોંધ સાથે સૈફ પાલનપુરી અને રમેશ પારેખની ગઝલમાં કાગડાની વાત જોઇએ.

ઘરે કોઈના આવવાની એંધાણી કાગડાના આવવાથી થાય છે એ માન્યતા પર સૈફ પાલનપુરી એક અદભૂત શેર આપે છે. કદાચ શહેરમાં કાગડા ઓછા થવાની સાથે ઘરે આવતા મહેમાનો પણ ઘટી ગયા છે!!

ઘણા દિવસ પછી બારીએ કાગડો આવ્યો,
ને કહી ગયો કે હવે કોઈ આવનાર નથી.


આ જ વિષય પર એક મારો શેર -

કાગડો કહે, એકલું ઘર,
કો'કની લાગી નજર છે.

આખી ગઝલ અહીં -
http://www.gunjarav.com/2008/12/blog-post.html




અને હવે રમેશ પારેખની આખેઆખી ગઝલ - સડક પર મૃત માણસ જોવા છતાં કંઈ સંવેદના કે દુઃખની લાગણી ના થાય તો કાગડો મરી જાય તો તો ક્યાંથી થાય? જો રમેશ પારેખ હો તો જ આવું કંઇ થાય!

સડકની વચ્ચોવચ્ચ સાવ કાગડો મરી ગયો
ખૂલેખૂલો બન્યો બનાવ કાગડો મરી ગયો

નજરને એની કાળી કાળી ઠેસ વાગતી રહે
જમાવી એ રીતે પડાવ કાગડો મરી ગયો.

આ કાગડો મર્યો કે એનું કાગડાપણું મર્યું?
તું એ સિદ્ધ કરી બતાવ, કાગડો મરી ગયો.

શું કાગડાના વેશમાંથી કાગડો ઊડી ગયો?
ગમે તે અર્થ ઘટાવ, કાગડો મરી ગયો.

શું કામ જઇને બેસતો એ વીજળીના તાર પર?
નડ્યો છે જોખમી સ્વભાવ, કાગડો મરી ગયો.

અવાજ આપી કોણે એના શબ્દ છીનવ્યા હતા?
કરી કરીને - કાંવ...કાંવ કાગડો મરી ગયો.

સદાય મૃતદેહ ચૂથી કોને એમાં શોધતો?
લઇ બધા રહસ્યભાવ કાગડો મરી ગયો.

લ્યો કાગડો હોવાનો એનો કાર્યક્રમ પૂરો થયો
હવે આ રાષ્ટ્રગીત ગાવ : ‘કાગડો મરી ગયો’...

રમેશ, આમ કાગડાની જેમ તું કરાંજ મા....
You sotp…stop…stop…now કાગડો મરી ગયો.


છંદ વિધાન - લગા લગા લગા......... (કૃષ્ણાષ્ટ્કમમાં પણ આ જ છંદ છે! - ભજૈ વ્રજૈ કમંડનમ, સમસ્ત પાપ ખંડનમ....)

ચાદરો લંબાય છે.......ગુંજન ગાંધી

ગઝલમાં વધારે ગઝલિયત લાવવાનો વધુ એક પ્રયાસ.......


ટૂંટિયાની ટેવ જ્યારે સાવ છૂટી જાય છે,
તો તમારા પગ પ્રમાણે ચાદરો લંબાય છે.

'જે ચડે છે એ પડે છે' - નજરે જોવું હોય તો,
દિવસે ટોચે, સુર્ય સાંજે દરિયે ડૂબી જાય છે

એમ કહીને જીવવાનું એમણે છોડ્યું હતું,
શ્વાસની ઘટનાનો છેડો દૂરથી વરતાય છે.

આંગણું કાયમથી ઊભું છે હજી પણ ત્યાં ને ત્યાં,
બહાર કે અંદર જવાનો અર્થ ક્યાં સમજાય છે?

છેક છેલ્લે વારતામાં પાના કોરા રાખવા,
'Mood' માફક અંત જેને જે ગમે વંચાય છે.